Eind 2023 begeleidden medewerkers van Counterphase Foundation 90 leerlingen uit 3VWO van het Haags Montessori Lyceum in hun denken over de toekomst. Gedurende acht 2-uursbijeenkomsten werkten de leerlingen samen in themagroepjes, en ontwikkelden ze diverse toekomstscenario’s rondom hun thema. Ze ontwikkelden ook acties en adviezen om de gewenste toekomst rondom hun groepsthema (eerder) te realiseren, en om de ongewenste toekomst te vermijden. Hierna een beknopt overzicht van de activiteiten per bijeenkomst:
Bijeenkomst 1 (23-10-2023): Kennismaking, gastspreker, waardenoefening, themagroepen & essay
- Plenaire kick-off (5′): In een korte intro van Rudolf Kampers maken leerlingen kennis met de ideële achtergrond van Counterphase Foundation
- Gastspreker (30′): Jac Hielema over Het Vierde Scenario:
de vrij-gelijk-samenleving - Individueel & groepjes onder begeleiding van Rudolf (30′): de waardenoefening; leerlingen onderzoeken hun eigen en elkaars waarden
- Leerlingen schrijven zich in op een thema naar keuze (5′). Op die manier komen themagroepjes tot stand van minimaal 4, en maximaal 8 leerlingen per themagroepje
- Alle leerlingen binnen ieder themagroepje delen hun visie op de toekomst (15′): Hoe ziet volgens jullie de wereld eruit in 2033?. Check de richtlijnen voor een dialoog en maak een groepsapp aan
- Leerlingen schrijven individueel een mini-essay Mijn (perfecte) dag in 2033 (200-500 woorden, (±30′)). Gebruik in dat essay liever te veel fictie dan te weinig, om echt los te komen van het heden.
Bijeenkomst 2 (30-10-2023): Groepsgesprek, afschrijven en voorlezen essays, online op zoek naar trends
- Plenair (5′): terugblik op de vorige bijeenkomst en vooruitblik op programma van vandaag
- Leerlingen denken individueel na over de vraag Hoe ziet 2033 er uit volgens jou? en bespreken de uitkomst ervan, eerst in tweetallen, dan in de groep (40′)
- Leerlingen schrijven hun essay ‘Mijn (perfecte) dag in 2033’ af en publiceren deze in het online groepsportfolio (30′)
- Leerlingen gaan in hun themagroepen aan de slag; ze lezen hun essays aan elkaar voor. Na iedere voordracht wordt gezamenlijk nagegaan welke kenmerken en maatschappelijke ontwikkelingen (trends) een rol spelen in het essay. Een van de leerlingen schrijft die kenmerken en trends op. (30′)
Bijeenkomst 3 (6-11-2023): formuleren van vragen rondom het groepsthema, verder zoeken naar en onderzoeken van trends (ontwikkeling & impact) en naar de onderliggende drijvende krachten
- Check-in & presentatie leerdoelen & eindproduct van deze serie (10′)
- Leerlingen formuleren tien relevante vragen rondom hun groepsthema + evaluatie (15′)
- Uitleg over trends, trendbreuken, het extrapoleren van trends en over de onderliggende drijvende krachten die tot een scenariosjabloon leiden (15′)
- Leerlingen gaan online op zoek naar 15-20 trends rondom hun groepsthema. Ze kunnen hierbij gebruik maken van een grote variëteit aan betrouwbare bronnen; van officiële bronnen tot afwijkende geluiden uit onverwachte hoek. Let op: het gaat hier niet alleen om de variëteit aan bronnen, maar vooral om de kwaliteit van de informatie. De gevonden trends worden kort beschreven in één document. Daarna worden de trends ingedeeld in de volgende categorieën: Samenleving, Politiek, Economisch, Ecologisch, Demografisch en Technologisch (SPEEDT) (40′)
Let op: Alleen trends die door onderzoek ondersteund worden, kunnen worden gebruikt in de vervolgbijeenkomsten!
Bijeenkomst 4 (13-11-2023): puzzelen met drijvende krachten/scenariosjablonen, selectie één scenariosjabloon
- Leerlingen maken de lijst met 15-20 trends rondom hun groepsthema af en categoriseren deze trends (SPEEDT) (30′)
- Leerlingen onderscheiden relevante en irrelevante trends en gaan samen na hoeveel impact de relevante trends hebben op hun leven en op de samenleving. Leerlingen extrapoleren de trends die veel impact hebben op hun leven: hoe ziet de (verre) toekomst eruit? Leerlingen wisselen ideeën uit over de toekomst (20′)
- Plenair: leerlingen krijgen uitleg over het creëren van scenariosjablonen: wat zijn werkbare assen (n.a.v. de drijvende krachten/megatrends)? Hoe selecteer je assen? Wanneer is een scenariosjabloon goed? (10′)
- Leerlingen gaan na welke onderliggende krachten (megatrends) bepalend zijn voor het verloop van de trends met veel impact op hun leven. Ze gaan na welke assen voor hun thema ‘werkbaar’ kunnen zijn, en hoe de tegenovergestelde richtingen goed geformuleerd kunnen worden (20′)
- Leerlingen gaan ‘puzzelen’ met de werkbare assen; ze selecteren steeds twee assen die leiden tot een (uitdagend) scenariosjabloon. Nadat enkele scenariosjablonen zijn gecreëerd, worden argumenten uitgewisseld welk sjabloon het meest uitdagend is om verder uit te werken (20′)
Bijeenkomst 5 (20-11-2023): uitwerking van de scenario’s & voorbereiding presentatie
- Leerlingen gaan verder ‘puzzelen’ met de werkbare assen; ze selecteren steeds twee assen die leiden tot een (uitdagend) scenariosjabloon. Nadat enkele scenariosjablonen zijn gecreëerd, worden argumenten uitgewisseld welk sjabloon het meest uitdagend is om verder uit te werken (20′)
- Leerlingen geven een titel aan het geselecteerde sjabloon ‘Hun thema in NL in 2033’, nummeren de vier scenario’s I, II, III en IV en denken gezamenlijk na over de vraag hoe in hun leven eruitziet in 2033 in ieder scenario. Gelijktijdig onderzoeken ze de volgende vragen:
Wat is het meest gewenste scenario? Waarom (argumenten!)?
Wat is het onwenselijke scenario (doemscenario?)? Waarom (argumenten!)?
Wat is het meest waarschijnlijke scenario? Waarom (argumenten!)?
Ieder scenario krijgt een treffende/pakkende naam die tot de verbeelding spreekt, liefst met een emotionele lading (30′) - Leerlingen verdelen de vier scenario’s onderling (1 á 2 leerlingen per scenario), zodat ze zich individueel of in tweetallen kunnen voorbereiden op hun presentatie (10′)
- Leerlingen werken zelfstandig of in tweetallen hun eigen scenario uit in een nieuw verhaal, gerelateerd aan het thema. In dat verhaal staat de vraag ‘Hoe ziet mijn (werk-)dag er in 2033 uit in dit scenario?’ centraal. De eerder geformuleerde trends, waarden en hun essay kunnen dit verhaal ondersteunen. Door aantrekkelijke elementen te benadrukken, kun je ieder toekomstscenario positief beschrijven, maar het beschrijven van een (zwartgallig) doemscenario mag ook. In ieder scenario wordt teruggeblikt op hoe de dingen zijn gelopen zoals ze zijn gelopen (30′).
Tip: gebruik zoveel mogelijk zekere trends, feiten en voorspellingen uit voorgaande bijeenkomsten.
Leerlingen ontwikkelen als themagroep een aantrekkelijke, creatieve presentatie van ieder scenario (30′); denk bijvoorbeeld aan:
- een filmscenario waarin de hoofdrolspelers en gebeurtenissen een mogelijke wereld aannemelijk maken
- een nieuwsuitzending, een (muur)krant, foto’s, filmpjes, een toneelstukje, ….
Emoties zijn belangrijk in ieder scenario. Het gebruik van emoties bij het visualiseren van een wereld helpt bij het maken van krachtige beelden waarmee we ons denken kunnen verruimen. Wat maakt je blij of stemt je hoopvol? Wat maakt je boos, wat ervaar je als bedreigend?
Leerlingen denken na over beleidsadviezen met behulp van de volgende vijf vragen:
Wat moeten we vandaag doen om het meest gewenste scenario (eerder) te realiseren?
Wat moeten we vandaag doen om het ongewenste scenario te vermijden?
Wat moeten we vandaag doen om het meest waarschijnlijk scenario te laten opschuiven naar het meest gewenste scenario?
Wat moeten we doen om de positieve gevolgen van trend X, Y, Z, … te bevorderen?
Hoe vermijden we een ongewenst toekomstscenario, gezien de ontwikkeling en negatieve gevolgen van trend X, Y, Z, …? Is deze trend op die manier af te vlakken of om te buigen, of moet er nog meer gedaan worden? Wat dan?
Leerlingen denken in hun themagroep na over mogelijke vreedzame acties die voortvloeien uit/aansluiten op de geformuleerde beleidsadviezen.
Bijeenkomst 6 (27-11-2023): voorbereiding van de presentaties en vreedzame acties
Leerlingen gaan verder met de voorbereiding van hun presentaties, en met de ontwikkeling van hun vreedzame acties. Iedere presentatie duurt ongeveer 15min. en bevat de volgende 4 onderdelen:
- Het scenariosjabloon met in alle vier de scenario’s een pakkende naam die wordt toegelicht
- Een treffend verhaal voor ieder scenario, met enkele zekere trends
- De beleidsadviezen: wat moeten we vandaag doen om ….?
- De geplande vreedzame actie(s) die in week 49/50 (of tijdens bijeenkomst 8) worden uitgevoerd
Aan het einde van deze bijeenkomst oefenen de leerlingen hun presentatie met elkaar als themagroep.
Bijeenkomst 7 (4-12-2023): presentaties van de scenario’s, beleidsadviezen en vreedzame acties
De themagroepen presenteren hun scenario’s, beleidsadviezen en vreedzame actie(s) voor de andere themagroepen in de klas waarin ze de voorgaande bijeenkomsten hebben gewerkt.
De leerlingen die de presentaties aanschouwen geven feedback op die presentaties (wat was goed, wat kon beter?). Afhankelijk van de resterende tijd denken ze naderhand mee over de volgende vragen:
Wat kunnen we nog meer doen om het gewenste scenario (eerder) te realiseren en het doemscenario (effectiever) te voorkomen?
Wat zal de impact zijn van de voorgenomen vreedzame acties? Is die impact te vergroten?
Naar aanleiding van de feedback op de presentaties denken de leerlingen na over de verdere ontwikkeling van de door hun bedachte vreedzame (ludieke) acties om het meest gewenste scenario (eerder) te realiseren, en het doemscenario te voorkomen. Dit is tevens de opdracht voor bijeenkomst 8.
Bijeenkomst 8 (11-12-2023): Vreedzame actie & evaluatie
- De leerlingen voeren de door hen ontwikkelde vreedzame/ludieke actie(s) uit.
- De leerlingen reflecteren op hun vreedzame actie(s) en houden schriftelijk bij hoe de actie(s) een volgende keer beter kan qua voorbereiding/planning, organisatie, impact, …
- De leerlingen optimaliseren hun presentatie waarin hun trends, scenario’s, vreedzame acties en eigen evaluatie zichtbaar wordt in het daartoe bestemde format op counterphase.com
- Tijdens de 7 voorgaande bijeenkomsten is aan diverse leerdoelen rondom burgerschap en digitale geletterdheid gewerkt. De leerlingen vullen een online evaluatieformulier in en krijgen naderhand inzicht in de resultaten.
De leerlingen kunnen in het evaluatieformulier aangeven of ze ook in de toekomst deel willen nemen aan het Haags Jongerenberaad