Creëer vrije ruimte voor jongeren-in-beraad: ruimte voor dialoog, (zelf-)onderzoek & actie!
Probleem: eenzaamheid, (klimaat-)stress, depressie, machteloosheid & slaapproblemen onder jongeren
Een op de drie leerlingen in het voortgezet onderwijs rapporteert een laag emotioneel welbevinden. Ze geven aan zich niet vrolijk, ontspannen en energiek te voelen, niet uitgerust wakker te worden en weinig bezig te zijn met dingen die hen interesseren. Slechts 30 procent van de leerlingen in het voortgezet onderwijs zegt de controle te hebben over zijn leven.[1] Volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek kampt bijna een kwart van de jongeren in Nederland met slaapproblemen. Bijna de helft voelt zich enigszins of zeer eenzaam en bijna de helft heeft vaak last van stress. 12 procent van de jongeren kampt met depressie en 17 procent dacht in de afgelopen drie maanden serieus aan zelfdoding.[2] Zeventig procent van de jongeren maakt zich zorgen over klimaatverandering, een op de vijf jongeren ervaart regelmatig tot vaak klimaatstress (vooral hoogopgeleide jongeren, en 16-24-jarigen). Eén op de vijf jongeren die negatieve gevoelens heeft door de klimaatcrisis, wil in actie komen. Daarnaast is er van die groep een deel (15%) dat juist apathisch wordt van de crisis. De grootste groep (47%) maakt zich echter vooral zorgen over de toekomst en verliest haar vertrouwen in de politiek (66%). Een ruime meerderheid van de jongeren voelt zich machteloos en alleen in hun gevoelens over de klimaatcrisis.[3]
Belangrijkste oorzaken: school/prestatiedruk, smartphones & klimaatverandering (naast armoede, pestgedrag, racisme & woningnood)
Naast de klimaatcrisis (en het gebrek aan politieke daadkracht op dat vlak) is de staat van het onderwijs een belangrijke oorzaak van bovengenoemd probleem. Onderwijs is ‘voor een cijfer’ geworden. Een leerling in het voortgezet onderwijs in Nederland kreeg gemiddeld 102 cijfers in het laatste schooljaar: 2,5 cijfer per lesweek. Vraag jongeren waarom ze naar school gaan en ze zullen niet antwoorden: om zoveel mogelijk te leren, omdat ik zo nieuwsgierig ben, omdat leraren me helpen de wereld te ontdekken. Wel zullen ze zeggen: omdat het moet, voor een diploma, om goede cijfers te halen.[4] Volgens het Landelijk Aktie Komitee Scholieren (LAKS) hebben leerlingen te lijden onder een “ongezonde focus op toetsen en cijfers”. “Scholieren rollen van de ene toets naar de andere en zitten te stressen of ze wel genoeg geleerd hebben. Als de toets voorbij is, is de stof weer snel vergeten en leert de scholier dus alleen voor een cijfer, niet om de stof te onthouden, of toe te passen. Kortom: zweten, weten, vergeten.”[5] Volgens Johannes Visser (zie voetnoot 4) leidt onderwijs waarin alles voor een cijfer is tot oppervlakkig leren, gebrekkige motivatie en psychische problemen. Nergens ter wereld, schrijft de Onderwijsinspectie, zijn leerlingen zo ongemotiveerd voor school als in Nederland.[6]
En dan is er de smartphone: Nederlandse jongeren zitten gemiddeld 6,5uur per dag op hun smartphone, voor een kwart is dat zelfs meer dan 8 uur. Voor het slapen gaan zorgen sociale media en game-apps voor een slechtere nachtrust. 82% van de jongeren geeft aan sneller afgeleid te zijn in de uren waarin ze relatief veel op social apps zitten. Het effect van social apps op afleiding bij jongeren is universeel, het effect op slaap aantoonbaar: jongeren hebben last van smartphones tijdens hun schooljaren.[7] Veertig procent van de jongeren vindt dat sociale media een slechte invloed hebben op hun zelfbeeld. Dit geldt vooral voor meisjes: bijna de helft tegenover een kwart van de jongens.[8]
Onze aanpak: creëer vrije ruimte voor jongeren-in-beraad: ruimte voor dialoog, (zelf-)onderzoek & actie!
Onderwijspedagoog Gert Biesta[9] ziet school als de beschermde en beschermende ruimte waarin de nieuwe generatie tijd heeft om de wereld in alle diversiteit en veelvoudigheid te verkennen. In die verkenning ontmoeten en verkennen leerlingen ook zichzelf. In deze ruimte werken leraren, zonder druk van buitenaf, aan het toerusten van kinderen en jongeren met de nodige kennis en vaardigheden. Ze bieden oriëntatie en moedigen de ontwikkeling van zelfstandigheid en verwondering aan. Ze creëren en benutten school als ruimte waarin leerlingen de zachte kracht van inspiratie kunnen ondervinden, en kennismaken met de uitdagingen die het in de wereld zijn met zich meebrengt. In De school als vrijplaats schetst Biesta hoe een goede leraar ‘snapt’ dat iedere leerling als het ware een vraag ‘is’. Daar komt bij dat leerlingen op zoek kunnen zijn naar een eigen vraag. In de alledaagse onderwijspraktijk kunnen leerlingen leraren inspireren – op voorwaarde dat de leraar daarvoor open staat en signalen kan waarnemen en interpreteren. Dat vraagt om een specifiek waarnemingsvermogen, een specifieke gevoeligheid en een specifieke opvatting van professionaliteit. Daarin draait het niet om evidence-based interventies waarmee je vooraf geformuleerde opbrengsten realiseert. Onderwijspedagogische professionaliteit verschijnt hier allereerst als het vermogen en de gevoeligheid om de vraag van de leerling te kunnen waarnemen en daar het handelen op te richten. In die afstemming en ervaring, kom ik als leraar ook mezelf tegen, omdat dat wat ik tegenkom, iets van mij vraagt. Dit benoemt Biesta als het moment van subjectificatie, het moment waarin mijn bestaan in het geding komt. Dat is een belangrijk moment voor onderwijsgevenden, zowel individueel als collectief, omdat het ze confronteert met de vraag wat ze te doen staat. Maar het is ook een belangrijk moment en een belangrijke ervaring voor de leerling. Onderwijs dat dit een plaats wil geven, is steeds bezig om deze vraag onder de aandacht van de leerling te brengen.
Volwassen mens-zijn, volwassen subject-zijn, volwassen in de wereld zijn, behelst volgens Biesta dat je geen slaaf bent van je verlangens, maar dat je in de dynamiek van alles wat je kunt verlangen, staande probeert te blijven. Je verhouden tot je verlangens is een uitdaging van alle tijden. Reclame en andere media sporen ons op allerlei manieren aan om meer te verlangen. De uitdaging van volwassen in de wereld zijn is het ‘juiste midden’ van te veel en te weinig te vinden. Onderwijs dat aandacht heeft voor het subject-zijn van de leerling is erop gericht de leerling te begeleiden in het vinden van dat midden, inclusief de mogelijk riskante ervaring van een te veel en een te weinig.
Onderwijs met aandacht voor het subject-zijn van de leerling zou je subjectiverend onderwijs kunnen noemen. Niet: individualiserend of personaliserend, want het zet niet de leerlingen centraal, maar het (ver)wijzen van de leerling naar een wereld die geeft, die vraagt en grenzen toont.
Jongeren-in-beraad: begeleiding en opleiding
Counterphase Foundation ondersteunt schoolleiders, leerkrachten en studenten (hbo & wo) om jongerenberaden in (initieel) het voortgezet onderwijs op te zetten en te begeleiden. In jongerenberaden leren jongeren om in kleine groepjes van 3 tot 5 personen ‘dialogisch’ samen te werken aan thema’s, vragen en kwesties die zij willen onderzoeken. Daarbij leren ze verschillende toekomstscenario’s uit te werken, uiteenlopende handelingsperspectieven te onderzoeken, adviezen te formuleren en vreedzame acties te ontwikkelen en uit te voeren. Dat kan op school binnen ieder vakgebied, maar ook daarbuiten. De door Counterphase Foundation opgeleide begeleiders kennen de processen en weten hoe en wanneer ze zich daarin zichtbaar maken. Ze geven een impuls aan de school als vrijplaats, als oefenruimte en tussenruimte – en daarmee leveren ze een bijdrage aan de wording van subjectiverend onderwijs. Door het opzetten en professioneel faciliteren van jongerenberaden worden jongeren daadwerkelijk gehoord en krijgen ze de gelegenheid om hun steentje bij te dragen aan een betere wereld. Dat geeft zin en hoop.
Kijk op deze pagina voor meer informatie over onze aanpak en opleiding.
[1] Gezondheid en welzijn van jongeren in Nederland, Maartje Boer e.a., Universiteit Utrecht, Trimbos, SCP (2022)
[2] Kwartaalonderzoek mentale gezondheid jongeren, Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu, RIVM (2023)
[3] Rapport voor Milieudefensie Jong, Ipsos (2023)
[4] Is het voor een cijfer? Hoe jongeren meer kunnen leren met minder stress. Visser, J., De Correspondent, 2023
[5] Toetscultuur, Landelijk Aktie Komitee Scholieren (2021)
[6] Motivatie om te leren. Motiverende kenmerken van het voortgezet onderwijs, Onderwijsinspectie (2019), p.4
[7] The effects of adolescents’ social media use on distraction, task delay, and sleep, T. Siebers, UvA (2024)
[8] The Benefits and Drawbacks of Social Media, A. van der Wal e.a., CcaM, UvA (2024)
[9] De school als vrijplaats. Over geïnspireerd goed onderwijs. Biesta, G., Verus, 2023